Hồng đẳng sâm hay còn gọi là sâm dây Ngọc Linh đã từ lâu người dân Kon Tum biết đến một loại dược liệu quý có tên gọi là Sâm Dây Kon Tum, người địa phương gọi là Hồng Đảng Sâm, tên khoa học là Codonopsis Javanica, họ Hoa chuông (Campanulaceae).
Cây đẳng sâm là loài dây leo, củ dùng làm thuốc bổ nên dân gian gọi là “sâm dây”. Lá cây đẳng sâm dùng làm thức ăn (như loài rau ăn lá). Cọng (dây) sâm được dùng làm nước uống bổ dưỡng hàng ngày. Ngoài tăng sức để kháng còn cải tạo và tăng cường sức khỏe.
Sâm dây được đưa vào sách đỏ nước ta từ năm 1996. Sâm dây có tác dụng bổ toàn thân và kích thích miễn dịch, gây tăng hồng cầu, giảm bạch cầu và nhiều tính năng rất hay của cây sâm quý này. Tại tỉnh Kon Tum, trước đây trên địa bàn huyện Tu Mơ Rông núi Ngọc Linh trữ lượng sâm dây trong tự nhiên khá lớn, người bản địa nấu nước uống mát và cảm thấy khỏe khắn nên dần dần được biết đến.
Tuy nhiên, do có giá trị kinh tế, người dân khai thác quá mức làm giảm khả năng tái sinh nguồn cây trong tự nhiên, dẫn đến mất nguồn gen quý hiếm. Và hiện nay, tại đỉnh núi cao nhất của Kom Tum là Măng Đen đã được người dân bản địa sống tại đây “hồi sinh” tầm 4 hecta chỉ để phục vụ dân địa phương và khách du lịch đến tham quan.
Công dụng hồng đẳng sâm
Đây là một loài cây sống lâu năm có nguồn gốc ở khu vực đông bắc châu Á và bán đảo Triều Tiên, thường được tìm thấy mọc xung quanh các bờ suối hay các cánh rừng thưa dưới bóng các cây to. Loài cây này là dạng cây bụi rậm rạp, có xu hướng leo bằng thân quấn, với các lá hình tim, hoa hình chuông màu lục nhạt với 5 đầu cánh hoa cùng các gân màu tía nhạt hay vàng.
1. Lá hồng đẳng sâm hay rau sâm:
Hình trứng hay hình trứng tròn, đuôi lá nhọn, phần gần cuống hình tim, mặt trên có lông nhung, mặt dưới màu trắng xám nhẵn hoặc có lông rải rác, dài 3-8cm, rộng 2-4cm.
– Tác dụng của lá sâm: dùng làm canh, nhúng lẩu, làm rau …chứa nhiều diệp lục tố, xanh đậm … làm mát cơ thể, tiêu hóa tốt và nhuận tràng. Chữa chứng táo bón, tiêu hóa kém. Giúp máu huyết lưu thông, đẹp da. Điều hòa các chứng bệnh về phụ khoa ở phụ nữ….
Ngoài ra sâm dây có thể dùng để hầm gà , vịt như 1 vị thực phẩm làm món ăn đậm đà
2. Cọng hay dây hồng đẳng sâm:
Mọc thành từng cụm, bò trên mặt đất,thân màu tím sẫm, có lông thưa, phần ngọn không lông.
Tác dụng của thân Hồng Đẳng Sâm: nấu nước uống trị ho suyễn do phế hư, trị âm suy, cảm mạo, miệng khát còn nhân sâm trị miệng khát, tiêu khát, trị huyết hư.
Nước sắc từ sâm dây có màu vàng , vị thơm mát , uống vào có vị thanh ngọt .
3. Củ hồng đẳng sâm:
Là loại cây cỏ sống lâu năm, leo bằng thân quấn, từ 3 năm trở lên có thể thu hoạch lây củ được. Rễ dẻo, mặt cắt ít bằng phẳng, phần vỏ có màu vàng nhạt, phần lõi màu trắng ngà. Mùi thơm dịu, vị ngọt.
Tác dụng của củ đẳng sâm:
- Bổ toàn thân, kích thích miễn dịch.
- Dùng trong bệnh suy nhược do ăn không ngon, ốm lâu ngày, lòi dom, sa dạ con, rong huyết.
- Chống mệt mỏi, tăng sự thích nghi của cơ thể, tăng tiết sữa.
- Bổ máu, tăng hồng cầu, bình ổn huyết áp.
- Giúp giải khát, thường dùng trị đái dắt, ỉa chảy, mất nước, kích thích tiêu hóa.
- Trị bệnh về gan, ghẻ cóc.
Cách dùng:
Nhân dân thường dùng rễ, củ sâm dây sắc hoặc ngâm rượu uống để tăng sức khỏe, chống mệt mỏi và đau nhức cơ thể do lao động mệt nhọc. Có thể hầm chung với các loại thịt để ăn. Rượu sâm dây khô có màu vàng cánh gián rất đẹp , có vị thơm ngọt. Cũng có thể dùng để ngâm mật ong uống.
Ngày dùng 3 lần, mỗi lần 15-20g.
Gía tham khảo:
– Củ Hồng Đẳng Sâm trên 3 năm tuổi: có giá 400.000 vnđ/1kg (hàng tươi). Có thể bảo quản ở nhiệt độ lạnh vài tháng
– Cọng, dây Hồng Đẳng Sâm: Chiều dài từ 3m – 8m, tươi ngon dùng nấu nước mát bồi bổ cơ thể hàng ngày có giá 60.000vnd/1kg.
– Lá rau tươi Hồng Đẳng Sâm: là tròn hình trái tim (non và già) dùng làm rau ăn hàng ngày có giá 55.000 vnđ/1kg rau.
Cách ngâm hồng đẳng sâm
1. Ngâm hồng đẳng sâm với rượu
- 1 kg hồng đẳng sâm tươi hoặc khô.
- 4-5 lít rượu trắng (rượu nếp ngon, khoảng 40 độ).
- Bình thủy tinh có nắp đậy kín.
- Chuẩn bị hồng đẳng sâm:
- Nếu sử dụng hồng đẳng sâm tươi, rửa sạch và để ráo nước. Có thể thái lát mỏng hoặc để nguyên củ tùy thích.
- Nếu sử dụng hồng đẳng sâm khô, nên rửa qua với nước sạch để loại bỏ bụi bẩn, sau đó để ráo.
- Cho hồng đẳng sâm vào bình thủy tinh.
- Đổ rượu trắng vào bình sao cho ngập hồng đẳng sâm.
- Đậy kín nắp bình để tránh bay hơi và bảo quản ở nơi thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp.
- Ngâm ít nhất 3 tháng để rượu thấm đều và hồng đẳng sâm tiết ra hết dưỡng chất.
- Rượu ngâm càng lâu càng ngon và có tác dụng tốt hơn.
- Rượu ngâm hồng đẳng sâm có thể dùng để bồi bổ sức khỏe, tăng cường sức đề kháng, nhưng nên sử dụng với liều lượng vừa phải, mỗi ngày 1-2 ly nhỏ (20-30ml) sau bữa ăn.
- Tránh lạm dụng quá nhiều, đặc biệt với những người có tiền sử bệnh lý liên quan đến gan, thận hoặc cao huyết áp.
2. Ngâm hồng đẳng sâm với mật ong lên men
- 500g hồng đẳng sâm tươi hoặc khô.
- 1 lít mật ong nguyên chất.
- Bình thủy tinh có nắp đậy kín.
- Chuẩn bị hồng đẳng sâm: Nếu sử dụng hồng đẳng sâm tươi, rửa sạch và để ráo nước. Có thể thái lát mỏng hoặc để nguyên củ tùy thích. Nếu sử dụng hồng đẳng sâm khô, rửa qua với nước sạch để loại bỏ bụi bẩn, sau đó để ráo.
- Cho hồng đẳng sâm vào bình thủy tinh.
- Đổ mật ong vào bình sao cho ngập hồng đẳng sâm. Nếu mật ong đặc quá, bạn có thể thêm một chút nước ấm để dễ hòa quyện.
- Đậy kín nắp bình, đặt ở nơi thoáng mát và tránh ánh nắng trực tiếp.
- Sau khoảng 1-2 tuần, hỗn hợp sẽ bắt đầu lên men tự nhiên. Bạn có thể mở nắp nhẹ để giải phóng khí nếu cần thiết, nhưng phải đậy kín lại ngay sau đó.
- Ngâm ít nhất 1 tháng để hồng đẳng sâm tiết hết dưỡng chất và mật ong lên men hoàn toàn. Hỗn hợp sẽ có hương vị đặc trưng và hấp dẫn.
- Hỗn hợp hồng đẳng sâm ngâm mật ong lên men có thể dùng trực tiếp, pha với nước ấm hoặc dùng như một loại siro.
- Nên uống mỗi ngày 1-2 muỗng nhỏ, tốt nhất vào buổi sáng để tăng cường sức khỏe và năng lượng.
- Bảo quản hỗn hợp trong tủ lạnh hoặc nơi mát mẻ để giữ được lâu hơn.
- Tránh sử dụng quá liều lượng, đặc biệt với những người có bệnh lý về đường tiêu hóa hoặc tiểu đường.